Ζήλια, ένα αρχέγονο συναίσθημα, που...
αποτέλεσε την ψυχοδιεγερτική κινητήρια ώθηση του άτομου τόσο προς την κοινωνική ανάπτυξη και εξέλιξή του όσο και προς την ατομική του οδύνη. Ωστόσο, ένα συναίσθημα αρκετά σύνθετο, που περιβάλλεται από το φόβο, την ανασφάλεια, το άγχος, το θυμό και την απελπισία, με αποτέλεσμα να είναι ικανό να προκαλέσει στο άτομο μια έντονη ψυχοσωματική εμπειρία χωρίς να αναγνωρίζει τις καταστροφικές δυνατότητες που έχει για τις σχέσεις του και για τον ίδιο του τον εαυτό. Επειδή ακριβώς η ζήλια είναι συνδυασμός σφοδρών συναισθημάτων, οδηγεί το άτομο σε μια συναισθηματική κατάσταση ανισορροπίας μεταξύ λογικής συναίσθησης και παράλογης.
Από μια πιο αθώα ματιά όλοι οι άνθρωποι έχουν ζηλέψει ή μπορεί να ζηλέψουν μια ιεραρχικά ανώτερη θέση, ένα σπίτι στην εξοχή, μια καλύτερη οικονομική κατάσταση που έχει κάποιος άλλος ή ακόμα να φαντασιωθούν να προκαλούν έναν καβγά για να εκδικηθούν αυτόν ή αυτή που τους έκλεψε την πολυπόθητη προαγωγή ή τον/την αγαπημένο/-η τους σύντροφο. Η φαντασίωση, βέβαια, μιας βίαιης συμπεριφοράς είναι λογική και αναμενόμενη και μερικές φορές δρα καταπραϋντικά. Ωστόσο, θα λέγαμε πως η ψυχική κατάσταση ενός ατόμου που βλέπει να χάνει το σύντροφό του ή να υποψιάζεται ότι μπορεί και να απιστεί μπορεί να κορυφωθεί και να φτάσει σε ακραίες παθολογικές καταστάσεις.
Ζήλια: Συναίσθημα με δύο πρόσωπα
Η ζήλια, βέβαια, υπό μία άλλη έννοια μπορεί να λειτουργήσει και θετικά ή αλλιώς εξελικτικά στο άτομο, όταν αναγνωρίζει χαρίσματα και ικανότητες στον άλλο και προσπαθεί να οδηγήσει τον εαυτό του σε μια ανάλογη κατάσταση μέσω των δημιουργικών γνωστικών διαδικασιών. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για το αίσθημα του υγιούς θαυμασμού και της ευγνωμοσύνης προς τον άλλο. Ο ρόλος του άλλου λειτουργεί για το άτομο ως μηχανισμός ενίσχυσης της αυτοεκτίμησής του και αυξάνει το αίσθημα της αξιότητάς του.
Επίσης, η ζήλια μπορεί να περιγράψει το συναίσθημα της αντιπάθειας που νιώθει ένα άτομο για τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες που έχει ο άλλος –συνήθως κρύβεται το αίσθημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης και η έλλειψη της γονεϊκής παρότρυνσης–, με αποτέλεσμα να αναπτύσσει συχνά το αίσθημα του φθόνου, με καταστροφικά αποτελέσματα για την αυτοεικόνα του.
Η ζήλια μέσα στη σχέση...
Στο σαιξπηρικό δράμα «Οθέλλος» αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Η ζήλια είναι ένα τέρας που γεννιέται από τον εαυτό του και τρέφεται απ’ τον εαυτό του» – ίσως το πιο κλασικό παράδειγμα παθολογικής ζήλιας. Άλλωστε, είναι και στατιστικά αποδεδειγμένο ότι ακόμα και σήμερα οι γυναίκες είναι συνήθως τα θύματα της άκριτης ζήλιας κάποιου άνδρα, η οποία εκδηλώνεται με λεκτική ή και σωματική βία.
Το συναίσθημα της ζήλιας θα μπορούσαμε να το διακρίνουμε σε τρεις συναισθηματικές καταστάσεις – σύμφωνα με τον Φρόυντ υπάρχουν τρία είδη ζήλιας:
• Φυσιολογική ζήλια. Είναι το συναίσθημα που αισθάνονται λίγο πολύ όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους και προκαλείται από τη συμπεριφορά κάποιου τρίτου, ενώ λειτουργεί κολακεύτηκα προς τον αποδέκτη, χωρίς ωστόσο να προκαλεί συναισθηματικές ρωγμές στη σχέση.
• Νευρωτική ζήλια. Εμφανίζεται έντονα σε υπερευαίσθητα άτομα και συνήθως η αιτία βρίσκεται σε αισθήματα ενοχής και στο μηχανισμό άμυνας της προβολής. Ο σύζυγος που είχε μια εξωσυζυγική σχέση και αισθάνεται τύψεις και ενοχές «προβάλλει» τα συναισθήματά του στη γυναίκα του και την κατηγορεί για την πιθανότητα απιστίας.
• Παθολογική ή αρρωστημένη ζήλια. Όταν το άτομο ζει σχεδόν αποκλειστικά με την έμμονη ιδέα της απιστίας και η ζήλια φτάνει να είναι ψυχιατρική διαταραχή. Στην πιο πρόσφατη έκδοση του Διαγνωστικού Εγχειριδίου για τις Διαταραχές (DSM-IV - TR) αναφέρεται μια νέα διαγνωστική κατηγορία διαταραχής, η «Παραληρητική Διαταραχή Ζήλιας» ή «Οθέλλου Σύνδρομο», όπου το άτομο είναι πεπεισμένο ότι ο/η σύντροφός του είναι άπιστος/-η, χωρίς, βέβαια, εύλογα ή αντικειμενικά αποδεικτικά στοιχεία.
Γιατί οι άνθρωποι ζηλεύουν;
Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού το γονεϊκό μοντέλο μπορεί να διαμορφώσει το βίωμα αλλά και την έκφραση της ζήλιας. Μέσα στην οικογένεια αναπτύσσεται η πρώτη αντιπαλότητα του ατόμου: Συνήθως τα παιδιά συναγωνίζονται μεταξύ τους για την προσοχή, την αναγνώριση και την αγάπη από τους γονείς τους και νομίζουν ότι ο αδελφός ή η αδελφή αντιμετωπίζεται καλύτερα, εν αντιθέσει με τα ίδια. Ανάλογα συναισθήματα φέρουν τα παιδιά μέχρι την ενηλικίωσή τους και συχνά οι ίδιοι οι γονείς τα ενισχύουν με παρατηρήσεις του τύπου «Γιατί να μην μπορούσε και το δικό μου παιδί να μπει στο πανεπιστήμιο;», με αποτέλεσμα να θυμώνουν όταν συμβαίνουν καλά πράγματα σε άλλους, επειδή απολαμβάνουν περισσότερη προσοχή, αναγνώριση, αγάπη.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου που ζηλεύει;
Tα βασικά χαρακτηριστικά της ψυχοσύνθεσης του ατόμου που ζηλεύει είναι:
• O ελεγκτικός χαρακτήρας: Θέλει να έχει τον έλεγχο και να γνωρίζει πού βρίσκεται και τι κάνει ο/η σύντροφός του, ώστε να μπορέσει να βρει επιχειρήματα για να τον/την οδηγήσει να μην ξαναπάει ή για να δημιουργήσει ενοχές.
• Η ανασφάλεια: Τις περισσότερες φορές είναι από τους ανθρώπους που υπερτονίζουν τα δικά τους πνευματικά ή σωματικά χαρίσματα –είτε υπάρχουν είτε όχι– κάνοντας τον/τη σύντροφό τους ή όσους συναναστρέφονται να φαίνονται «λίγοι» και ανίκανοι.
• Ο χειριστικός χαρακτήρας: Μιλάμε για έναν άνθρωπο που υποφέρει και κάθε φορά που νιώθει ότι δεν μπορεί να επιβληθεί στον/στη σύντροφό του, προσπαθώντας να επινοήσει τρόπους έτσι ώστε να ανακτήσει το χαμένο έλεγχο.
• Ο κτητικός χαρακτήρας: Συμπεριφέρεται στον/στη σύντροφο με τρόπο σαν να είναι κτήμα του, ώστε σταδιακά να πείσει και τον άλλο γι’ αυτή την ταυτότητά του.
Πώς να ξεπεράσω τη ζήλια μου;
Καταρχάς να σημειώσουμε ότι η συμπεριφορά του ατόμου που καταδυναστεύεται από το αίσθημα της ζήλιας εξαρτάται από τους προσωπικούς του φόβους και τις ανασφάλειές του, που απορρέουν από τη σύγκριση με τον «καλύτερο άλλο». Η σύγκριση αυτή είναι που του προξενεί αισθήματα κατωτερότητας και μειονεξίας και νιώθει ότι θα απορριφθεί λόγω της σύγκρισης.
Μια μέθοδος αντιμετώπισης του βασανιστικού συναισθήματος της ζήλιας είναι το τετράπτυχο παραδοχή – «γιατί αισθάνομαι έτσι;» – συνέπειες – αλλαγή.
1. Παραδοχή. Ένα από τα σημαντικότερα βήματα για να ξεπεράσει ένα άτομο τη ζήλια είναι να συνειδητοποιήσει τα «αγκάθια» της. Όταν συναισθανθεί ότι οι αντιδράσεις απέναντι στο σύντροφό του είναι υπερβολικές λόγω της ζήλιας, τότε έχει κάνει το πρώτο βήμα.
. Ένα από τα σημαντικότερα βήματα για να ξεπεράσει ένα άτομο τη ζήλια είναι να συνειδητοποιήσει τα «αγκάθια» της. Όταν συναισθανθεί ότι οι αντιδράσεις απέναντι στο σύντροφό του είναι υπερβολικές λόγω της ζήλιας, τότε έχει κάνει το πρώτο βήμα.
2. Το επόμενο βήμα είναι να εξακριβώσει γιατί αισθάνεται ζήλια και να βρει τις πραγματικές αιτίες. Αν η διαδικασία αυτή είναι δύσκολη γι’ αυτόν/-ή, μπορεί να επισκεφθεί έναν ψυχολόγο που θα εμπιστευτεί για να τον βοηθήσει να κοιτάξει το παρελθόν και να ανακαλύψει από πού πηγάζουν αυτές οι ανεξέλεγκτες συμπεριφορές.
Το επόμενο βήμα είναι να εξακριβώσει και να βρει τις πραγματικές αιτίες. Αν η διαδικασία αυτή είναι δύσκολη γι’ αυτόν/-ή, μπορεί να επισκεφθεί έναν ψυχολόγο που θα εμπιστευτεί για να τον βοηθήσει να κοιτάξει το παρελθόν και να ανακαλύψει από πού πηγάζουν αυτές οι ανεξέλεγκτες συμπεριφορές.
3. Το επόμενο σημαντικό βήμα είναι να σκεφτεί τα προβλήματα που προκαλεί η ζήλια τόσο στον ίδιο όσο και στον/στη σύντροφό του.
Το επόμενο σημαντικό βήμα είναι να σκεφτεί τα η ζήλια τόσο στον ίδιο όσο και στον/στη σύντροφό του.
4. Τέλος, το άτομο να διαπιστώσει ότι πρέπει να αλλάξει συμπεριφορά όχι γιατί κινδυνεύει να χάσει τον/τη σύντροφό του από τις σκηνές ζήλιας και τις «ανακρίσεις», αλλά διότι η άρνηση της εμπιστοσύνης και η κτητικότατα αποτελεί εγγύηση της απομάκρυνσής του.
Τέλος, το άτομο να διαπιστώσει ότι πρέπει να όχι γιατί κινδυνεύει να χάσει τον/τη σύντροφό του από τις σκηνές ζήλιας και τις «ανακρίσεις», αλλά διότι η άρνηση της εμπιστοσύνης και η κτητικότατα αποτελεί εγγύηση της απομάκρυνσής του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου